Historie Railgoederenvervoer Crailoo

Aan het uitgestrekte emplacement Crailoo zijn twee bedrijven gevestigd Voestalpine Railpro, en de Gewestelijke Afvalstoffen Dienst.

De spoorlijn Amsterdam – Amersfoort, de Gooilijn, werd in 1874 door de HSM aangelegd. Van oorsprong was het terrein bij Crailoo een zanderij voor de HSM, later, in 1908, kwam er een houtbereidingsinrichting (HBI - voor het impregneren van dwarsliggers). Na de fusie tot NS in 1937 verdween de HBI en werd Crailoo Stapelplaats voor bovenbouwmaterialen: opslag en reparatie van bielzen en rails, later ook van materialen voor overwegen en seinstelsels. Bij de door Europa voorgeschreven opsplitsing van de NS in 1995 kwam de stapelplaats in beheer van Railpro, dat op zijn beurt in 2002 weer werd overgenomen door het Zwitserse bedrijf Voestalpine.
Railpro startte bij zijn aantreden een grote reorganisatie van het verouderde Centraal Magazijn Bovenbouw. Er kwam een binnenmagazijn voor de opslag van bovenbouwmaterialen. Van Electrorail Utrecht werd de opslag van elektrotechnisch materiaal overgenomen. Het Spoorstaaflasbedrijf werd van Utrecht naar Crailoo overgeplaatst, en in 1999 geopend. In 2012 verhuisde ook het Voestalpine Wisselbouwbedrijf Nederland (WBN) van de Daalsedijk in Utrecht naar Crailoo. In RM293 (april 2012) staat een artikel waarin de werkzaamheden van Voestalpine Railpro BV uitgebreid worden beschreven.
Mooie historische foto’s van de Stapelplaats Crailoo vindt u HIER. (vul zo nodig in het zoekveld “alle velden” het woord ‘Crailoo’ in en klik op “Zoeken”).

Afvalvervoer

Een groep gemeenten uit het Gooi besloot om vanaf 1970 het huisafval op de trein naar de Vuil Afvoer Maatschappij (VAM) in Wijster te zetten. Het afvalstation van de Gewestelijke Afvalstoffen Dienst Gooi- en Vechtstreek (GAD) verrees in de noordoosthoek van het emplacement van de NS-stapelplaats; het bestaat uit twee sporen onder een stortbunker, een opstelspoor en een spoor waar afval in ACTS-containers gestort kan worden.

Nadat ze door een hoofdlijnloc op het overgavespoor zijn achtergelaten, worden de afvalwagens door een Railpro-rangeerloc verdeeld over de vier sporen.

Eind jaren tachtig kwam het gescheiden ophalen van gft-afval in het land op gang. De VAM ging mee in die ontwikkeling en reed sinds 1990 naast de dagelijkse huisafvaltreinen eenmaal per week een gft-trein naar Wijster, vanaf de Westhavens en Crailoo en later dat jaar ook vanaf Haarlem. Voor Crailoo betekende het, dat het huisvuil in VAM-kantelbakwagens gestort werd en het gft-afval in ACTS-containers. Aanvankelijk gingen beide naar Wijster. In 1996 moest plotseling het gft naar de Afvalverwerking Rijnmond in de Botlek, wat de logistiek er niet eenvoudiger op maakte. Voor Wijster resteerde sindsdien het huisvuilafval.

Rond 1990 kwam de ACTS-container in opkomst. ACTS betekent: Afzet Container Transport Systeem. Een container, die via een draaiframe op een containerdraagwagen (Slps) gezet kan worden en met een kettinginstallatie op een vrachtauto getrokken. Het grote voordeel van deze containers is dat de trein niet per se bij een afvalstation hoeft te komen, omdat de containers met vrachtauto’s op de juiste plaats kunnen worden gehaald en afgeleverd.
In oktober 1990 (RM 080) werden de nieuwe ACTS-containers gebruikt voor het volgende vervoer:
- Vuilvervoer naar de stort bij Hengelo (uitsluitend wanneer afvalverwerker Rijnmond een overschot had)
- VAM-vervoer uit Leiden Goederen (8 wagens à drie dichte gele containers)
- Gft uit Crailoo (gestart oktober 1990) naar Wijster (3 wagens à drie met een zeiltje afgesloten groene containers met VAM-logo)
- Glasscherven van Amsterdam (Icova) naar Rotterdam
- Afval van Amsterdam Westhaven naar Wijster.

Daarnaast waren er plannen voor vervoer in ACTS-containers van puin, van flessen Spa-water, vervuilde grond, veengrond voor champignonteelt en vervoer van kalk naar de (toen nog) Hoogovens. In Crailoo werden proeven gehouden met ACTS-kalkcontainers; dat waren losse bollen die van een auto op een containerdraagwagen konden worden geplaatst. Crailoo was vaker het toneel van experimenten. Zo werd in 1991 het Coda-E systeem beproefd, een vrachtauto die op spoordraaistellen kon worden geplaatst. Alleen de ‘normale’ ACTS-container is uiteindelijk in gebruik genomen en heeft voor het afvalvervoer de oude VAM-kantelbakwagens verdrongen. 

Vervoer naar de Bovenbouw Stapelplaats
Naast het afvalvervoer heeft Crailoo natuurlijk veel verkeer van werktreinen. Zo werd in 2006 regelmatig grind aangevoerd uit Schwarzkollm. Het grind werd in Crailoo overgeladen op de blauwe onderlossers, die werden meegestuurd met werktreinen. De Schwarzkollm-ballasttrein reed de laatste jaren (met Locon-tractie) naar Amersfoort, Roosendaal en soms naar Amsterdam Westhaven. In 2015 hield hij op te bestaan. Bonder in Maarssen levert nu veel ballast en de (vaak buitenlandse) spooraannemers brengen voor werkzaamheden in Nederland meestal zelf ballast mee.
Rails worden aan- en afgevoerd, zo startte. Locon eind 2013 een vervoer van rails uit Crailoo naar Calais ten behoeve van spoorvernieuwing in de Eurotunnel. Al Jaren voert DBS (nu DBC) spoorstaven aan uit Donawitz in Oostenrijk. De afgelopen jaren zijn daarnaast Locon, RTB en RRF actief met de aanvoer van rails van wisselende herkomst.
Robeltreinen komen er bij tijd en wijle.
Regelmatig arriveren er treinen met dwarsliggers; tot 2013 kende Crailoo een wekelijkse trein uit Möllenhagen (gereden door ACTS/Husa, later Captrain).

Dienstregeling afvalvoervoer
Tot 1999 had Crailoo alleen in westelijke richting een aansluiting op het hoofdspoor, dit omdat het aanvankelijk bediend werd vanaf Amsterdam. De trein naar Wijster maakte kop in Naarden-Bussum, passeerde Crailoo opnieuw en vervolgde daarna zijn tocht via Amersfoort en Zwolle.
 In de jaren tachtig telde de Crailoose afvaltrein ruim twintig kantelbakwagens. De NS-locs (twee 2400’s) kwamen met enkele wagens cacao uit de Westhaven naar de chocoladefabrikant Bensdorp naast station Naarden-Bussum en pikten vervolgens de afvaltrein in Crailoo op.
In 1992 hadden de 6400’s het afvalvervoer overgenomen, getuige een bericht over een zware aanrijding van 6449 met een rij VAM-wagens bij Crailoo.

Eind 1996 was nog steeds de bediening van Benschop gecombineerd met die van de afvaltrein. In datzelfde jaar werd de afvaltrein uit Crailoo in Amersfoort gecombineerd met de afvalwagens uit Maarssen.
Het omlopen van de locs in Naarden-Bussum vond altijd redelijk probleemloos plaats op het goederenspoor 5. Met de opheffing van Post T van Naarden-Bussum in 1997 werd het omlopen verplaatst naar het door reizigerstreinen druk bezochte spoor 1, wat veel overlast opleverde. Pas begin 1999 had de Verkeersleiding in Amersfoort door dat spoor 5 veel makkelijker inzetbaar was. Er keerden daar toen nog twee afvaltreinen en twee diensttreinen per dag.
Na vele jaren inefficiënt kopmaken in Naarden-Bussum werd net voor de millenniumwissel bij Crailoo een oostelijke aansluiting op het hoofdspoor aangelegd, die het mogelijk maakte de treinen rechtstreeks richting Amersfoort te laten vertrekken. De loc die in de ochtend (a 6:55 h) de afvalwagens bracht, verliet even later Crailoo met een sternettrein (voor het uitwisselen van materialen tussen de verschillende NS-werkplaatsen) naar Amersfoort. In de avond (v. 18:00 h) ging het omgekeerd. De afvaltrein uit Maarssen passeerde al die jaren Crailoo op weg naar Amersfoort om daar gecombineerd te worden met de wagens uit Crailoo. Vanaf juni 2000, bijna een jaar na de realisatie van de tweede wisselverbinding werd de afvaltrein uit Maarssen in Crailoo afgeleverd, een besparing van enkele tientallen kilometers.

ACTS nam eind 2008 het afvalvervoer van NS/Railion/DBS over, per 1 januari 2011 werd ACTS omgedoopt in Husa. Tot 2009 werden de wagens van Crailoo, Maarssen en Amersfoort gecombineerd tot een trein naar Wijster. In dat jaar stopte het afvalvervoer van Maarssen, waarna  de wagens van Crailoo gecombineerd werden met die uit Noordwijkerhout. Toen Husa zijn vervoersactiviteiten op 1 juli 2011 in Nederland staakte, nam Locon het afvalvervoer over. De wagens van Noordwiikerhout en Crailoo werden aanvankelijk door een G1206 naar Wijster gereden. In 2013 werden er ook nog de wagens uit Apeldoorn aan toegevoegd. In 2015 reed Locon de trein met een V100 tot Apeldoorn en vervolgens met een 9900 (ex NS 1600) naar Wijster.

In 1996 leverde Crailoo nog zo’n dertien afvalwagens per dag, in 2016 zijn dat er ongeveer vijf.
Locon rijdt de trein tot op heden, maar de verwachting is dat in juli 2016 het doek valt.

Materieel
In 1984 kreeg de stapelplaats de beschikking over een railshunter van BEMO type RS60D (meer over deze railshunter) (, vijf jaar later een tweede. Vanaf 1990 reden er twee Windhoff rangeerrobots en de NS 325 (‘sik’). Later kwamen er locjes uit de NS-500/600-serie (‘bakkies’ of ‘hippels’). In 2001 was de 650 actief (en in 2005 nog steeds), op een van de weinige bekende foto’s die op het binnenterrein van Railpro gemaakt zijn (RM195 – juni 2002), staat de 658 met een paar wagens bij de stortbunker.
In 2005 reed bij Railpro ook de Deutz 57810 in blauwe outfit en de MaK 500054 in blauw/rood.
Aanvankelijk werden de afvalwagens met een lierinstallatie (Niteq 25-K) onder de stortbunkers door getrokken. Eind 2007 kreeg het afvalbedrijf de beschikking over een nieuw Niteq-rangeervoertuig, Waarschijnlijk is in dat jaar de lierinstallatie buiten dienst gegaan. Voor Railpro reed rond 2010 tijdelijk de VSM-loc V100 093.
In 2012 beschikte Voestalpine Railpro over de volgende tractievoertuigen: een BEMO, een Köf, loc V100 093 (inmiddels overgenomen van de VSM) en loc 647. De laatste werd o.a. voor het afvalvervoer ingezet. In 2013 verschenen er twee nieuwe Niteq-rangeervoertuigen: een 5000 E (met cabine) en een 3000 E (zonder cabine)
Op 1 juli 2013 nam Railpro drie radiografisch bestuurbare ex-NS locs over van RRF:
- Railpro 601 (ex RRF1, NS 684, NS 626);
- Railpro 603 (ex RRF3, NS 676, NS 611);
- loc RRF2 (ex NS 689, NS 652), die slechts voor reserveonderdelen bestemd was en daarom ook geen Railpro-nummer kreeg.
- Railpro 602 (ex-NS 647 – niet radiografisch), die al langer in het bezit van Railpro was, stond reserve.
In 2014 reden bij Railpro 601, 603 en de V100 093.
Meer info over het materieel van Crailoo geeft Industriespoor.nl

Voor de volledigheid moet nog vermeld worden dat de voor Railpro in de buitendienst rijdende locs 6401, 6402, 6403 en 6504 in 2006 weden voorzien van blauwwitte Railpro-stickers. Ze kregen een eigen omloop, maar die werd na een jaar alweer verlaten. De stickers werden in 2009 verwijderd.

(met dank aan Frank Schouten voor aanvullingen en correcties)
 

26 januari 2016